به بهانه هفته مبارزه با مواد مخدر؛
آیا اعتیاد، نوعی اختلال ژنتیکی است؟
وقتی که بحث از اعتیاد به مواد مخدر، مواد غذایی، اینترنت و… پیش کشیده می‌شود، معمولا فکر می‌کنیم که افراد معتاد خودشان این مشکل را به زندگی خودشان تحمیل می‌کنند. مطالعات متعددی نشان می‌دهند که چنین تصوری درست نیست و حتی می‌توان گفت که اعتیاد، نوعی اختلال ژنتیکی است.
دکتر میچل والیک (مدیر اجرایی CARE Addiction Recovery) می‌گوید: اعتیاد قطعا مشکلی ارثی است.
این محقق به این نکته مهم اشاره می‌کند که حتی اگر یکی از دوقلوهای جداشده در هنگام تولد به‌سمت اعتیاد برود، احتمال روی آوردن دوقلوی دیگر به اعتیاد بسیار بیشتر می‌شود. بسیاری از مطالعات علمی هم نشان داده‌اند که نقش ژنتیک و عوامل وراثتی در شکل‌گیری اعتیاد کاملا واقعی است. والدینی که مستعد روی آوردن به اعتیاد هستند، فرزندانی با همین ویژگی خواهند داشت.
نقش طبیعت و تربیت در اعتیاد
با وجود تمام واقعیت‌های بالا باید گفت که مستعد بودن کودک از نظر ژنتیکی برای روی آوردن به اعتیاد، لزوما به معنای این نیست که او درنهایت به فردی معتاد تبدیل خواهد شد. این عامل ژنتیکی فقط احتمال روی آوردن این افراد به اعتیاد، در صورت مواجهه با مواد مخدر را بیشتر می‌کند. دکتر والیک می‌گوید: اعتیاد شبیه به آلرژی است. اول از همه، شما باید آمادگی و تمایل لازم را داشته باشید. همین ویژگی، شما را آسیب‌پذیر می‌کند. بعد باید در معرض تماس با مواد مخدر قرار بگیرید. در این شرایط است که فرد اعتیاد را تجربه می‌کند.
بیشتر متخصصان بر سر این موضوع توافق دارند که مولفه‌های ژنتیکی و رفتارهای آموخته‌شده در روی آوردن به اعتیاد نقش هم‌اندازه‌ای دارند، اما این دو مکتب فکری درنهایت رویکردهای متفاوتی را برای درمان اعتیاد انتخاب می‌کنند. دکتر کریستن مک‌آلوی (استاد مددکاری اجتماعی در دانشگاه لانگ‌وود) می‌گوید: بحثی در این زمینه وجود دارد، مبنی بر این‌که اعتیاد نوعی انتخاب اخلاقی است و فقط باید به‌عنوان یکی از اختلالات رفتاری شناخته شود. مکتب فکری طرفدار این ایده، معتقد است که افراد معتاد می‌توانند در راستای تنظیم رفتارهای خودشان آموزش ببینند و مصرف مواد مخدر را به‌صورت تدریجی کاهش دهند. البته افرادی هم که نقش ژنتیک را تعیین‌کننده می‌دانند، به این قاعده باور دارند: یک بار اعتیاد در این افراد برابر است با اعتیاد همیشگی.
خطرناک‌ترین ارتباط‌های ژنتیکی با اعتیاد
بیشتر انواع اعتیاد، حداقل تعدادی از مولفه‌های ژنتیکی را برای همراهی با خودشان پیدا می‌کنند، اما جدی‌ترین آن‌ها اعتیاد به نیکوتین و اختلالات خوردن هستند. بنابراین، اگر یکی از والدین به نیکوتین اعتیاد داشته باشد، شانس مبتلا شدن فرزندش به این اعتیاد حدودا ۴ برابر بیشتر می‌شود. به‌طور کلی، بعضی از افراد دارای ژن‌هایی هستند که سریعا اعتیاد به نیکوتین را می‌پذیرند. در مورد مبتلا شدن زنان به اختلالات خوردن نیز باید گفت که این مشکل عمدتا ریشه‌های خانوادگی عمیقی دارد.
با اعتیاد مرتبط با عوامل ژنتیکی چکار کنیم؟
بخش مثبت ماجرا این است که والدین مبتلا به اعتیاد، لزوما به داشتن فرزندان معتاد محکوم نیستند. آنان می‌توانند از استراتژی‌های زیر برای بهبود زندگی فرزندان‌شان کمک بگیرند:
با کودکان صحبت کنید: شایع‌ترین علت استفاده از مواد مخدر، نیاز به دفن و سرکوب احساسات است. والدینی که همواره آماده پذیرش کودک و صحبت کردن با او هستند، الگوی مطلوبی را ارائه می‌کنند و نحوه مقابله با احساسات را به او یاد می‌دهند. این کودکان معمولا از سلامت ذهنی بهتری برخوردار می‌شوند و کمتر به اعتیاد روی می‌آورند.
جدی گرفتن برنامه‌ریزی: فضای خانه، بهترین موقعیت را برای همه اعضای خانواده فراهم می‌کند تا امور را براساس اصل اعتدال پیش ببرند و در هیچ کاری زیاده‌روی نکنند. رعایت اعتدال در خوردن غذا، پرداختن به تکالیف مدرسه و فوق‌برنامه‌های مختلف، نقش مهمی در این زمینه دارد. کودکانی که در یک ساختار منظم و معتدل تربیت شده‌اند، می‌توانند حفظ تعادل و پیروی از قواعد منظم را یاد بگیرند.
الگوها و مثال‌های مثبت ارائه کنید: والدین همواره باید از ارائه الگوها و مثال‌های منفی دوری کنند، مثل مصرف خودسرانه داروهای تجویزی در مواقع بدحالی یا برای کاهش وزن. خود درمانی والدین با استفاده از دارو یا ترکیبات دیگر، همین رویه را به کودکان یاد می‌دهد.
نظارت مطلوب داشته باشید: مداخله فعال و مثبت والدین در زندگی کودکان باید در موقع لازم انجام بگیرد، نه دیرتر از آن. بنابراین، آنان باید انواع تغییرات رفتاری در کودک را تحت نظر داشته باشند.
