کتان-نام علمی : Linum usitatissimum
۱۹ نکته درباره کتان
۱- کتان گیاهی است علفی و یک ساله به ارتفاع تا ۷۰ سانتی‌متر و گاه بیشتر.
۲- قسمت مورد استفاده گیاه در داروسازی، دانه‌ها هستند. قسمت مورد استفاده دیگر، الیاف اندام هوایی آن است که در تهیه پارچه‌های کتانی به کار می‌رود.
۳- کتان در نقاط مختلف ایران از جمله تبریز، لار و بندرعباس رویش دارد. از دانه‌های این گونه کتان، روغنی به نام «روغن بزرک» استخراج می‌شود که استفادههای فراوان صنعتی و دارویی دارد.
۴- مصارف طب سنتی دارویی این گیاه، بسیار متفاوت و گاه عجیب است. در نسخه‌ای که در خواص داروها نوشته شده به مصرف گیاه، برای بیرون آوردن اجسام خارجی از چشم اشاره شده است. در این درمان یک دانه خیس خورده برای چند دقیقه زیر پلک بسته گذاشته می‌شود و با این کار جسم خارجی به دانه می‌چسبد.
۵- کاربردهای دیگر آن شامل درمان سرفه، سرماخوردگی، یبوست و عفونت‌های مجاری ادرار است. از گونه دیگر دانه کتان، جوشانده‌ای ملین به دست می‌آید.
۶- ویتامین‌های این دانه شامل CB۱ B۲ B۳ B۵ B۶ B۹و املاح شامل کلسیم، آهن، منیزیوم، فسفر، روی و پتاسیم هستند.
۷- یکی از مهم‌ترین اثرات کتان کاهش چربی خون است. آزمایش‌های مقدماتی نشان داده است که زرده تخم‌مرغ‌هایی که مرغ از دانه کتان تغذیه کرده است، حاوی مقادیر زیادی آلفالینولنیک اسید هستند. گذشته از آن، مقدار کلسترول بافت کلیه همین جوجه‌ها در حداقل مقدار است.
۸- پژهش‌های دیگر نشان داده که مصرف دانه کتان احتمال تصلب شرائین (گرفتگی عروق قلب) را کاهش می‌دهد. یک پژوهش دیگر نشان می‌دهد که مصرف سه ماه نان حاوی دانه کتان به همراه ۱۵ گرم دانه خرد شده کتان، کاهش قابل ملاحظه‌ای در کلسترول ایجاد می‌کند. همچنین چسبندگی پلاکت‌ها کاهش یافته و این اثرات نشان می‌دهد که برای جلوگیری از مشکلات قلبی-عروقی مؤثر است.
۹- در یک پژوهش، زنان سالم داوطلب به مدت چهار هفته روزانه ۵۰ گرم دانه خردشده کتان استفاده کردند که پس از این مدت به طور قابل ملاحظه‌ای اسیدآلفالینولویک سرم اریتروسیت آن‌ها زیاد شد ولی کلسترول سرم کاهش یافت. همین آزمایش با روغن کتان و آرد آن انجام و تأیید شد.
۱۰- پژوهش دیگری در زنان انجام شد که نشان داد مصرف دانه کتان می‌تواند در جلوگیری ازسرطان پستان مؤثر باشد. این اثر را به لیگنان‌های دانه مربوط می‌دانند.
۱۱- یکی از اثرات مهم دانه کتان، اثر مسهلی آن است. برای این منظور ۵ تا ۱۰ گرم دانه را در یک لیوان آب ریخته و روی آن آب سرد بریزید. بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دانه‌ها به سطح آب می‌آیند، آنگاه آب را خالی کرده دانه‌ها را سر بکشید و پس از مصرف مقدار زیادی آب بنوشید (از لحظه مصرف تا حدود ۲ تا ۳ ساعت بعد، چند لیوان آب یا مایعات دیگر باید مصرف شود. این محلول بهتر است شامگاه مصرف شود تا اثر مسهلی آن صبح روز بعد ظاهر گردد.
۱۲- از روغن دانه کتان در محصولات درمان سوختگی و مشکلات پوستی نیز استفاده می‌شود.
۱۳- یکی دیگر از خواص باارزش روغن کتان، کاهش چسبندگی پلاکت‌ها است که از این طریق خطر سکته‌های قلبی در اثر غلیظ شدن خون کاهش می‌یابد.
۱۴- دانه کتان حاوی ترکیبات سیانوژیک بوده و ممکن است در اثر خوردن زیاد آن، مسمومیت ایجاد شود.
۱۵- اطلاعات بعضی از منابع حاکی از آن است که مصرف خردشده ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم در طول روز دانه کتان سمیتی در بدن ایجاد نمی‌کند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که مصرف یک دوز ۱۰۰ گرمی در یک نوبت از دانه کتان عوارض سیانات و تیوسیانات را در خون نشان نمی‌دهد و برای ایجاد مسمومیت احتیاج به مقادیر زیادتر است.
۱۶- گیاه کتان واریته‌های گوناگون دارد، ولی دو تیپ اصلی، شامل دانه‌های قهوه‌ای و طلایی است. روغن دانه‌های طلایی دارای کمترین میزان امگا۳ است، اما از نظر بقیه خواص و روغن مشابه هستند.
۱۷- له یا خردشده دانه کتان بیش از ۲۴ ساعت نگهداری نشود و همیشه خردشده تازه آن مصرف شود؛ چون در غیر این صورت ممکن است مواد آن تجزیه شود و ایجاد سیاناید که باعث سمیت می‌شود.
۱۸- از قدیم روغن دانه کتان به منظور خارج کردن اجسام خارجی از چشم و به طور خوراکی برای رفع سرفه در سرماخوردگی و رفع عفونت مجاری ادرار مصرف می‌شده است.
۱۹- براساس پژوهش‌های جدید دانشمندان استرالیا محصول هیدرولیزشده روغن کتان خاصیت ضدمیکروبی خوبی دارد که در استفادههای موضعی می‌تواند مانند آنتی‌بیوتیک‌ها اثر کند. اثر خوب این محصول، به خصوص ضداستافیلوکوک اورئوس است.
